|
Η ερμηνεια της αριστουργηματικης ταινιας, συμφωνα με την Ψυχαναλυση.
 |
Η Νίνα είναι μια ρομαντική, ευαίσθητη, ντροπαλή, ανασφαλής και πειθαρχημένη τελειομανής μπαλαρίνα που ονειρεύεται να ξεχωρίσει, χορεύοντας στον πρωταγωνιστικό ρόλο του άσπρου και μαύρου κύκνου, σε μια νέα παρουσίαση του γνωστού έργου «Η Λίμνη των Κύκνων» του Tchaikovsky. Οι σωματικοί πόνοι και οι τραυματισμοί στην άσκηση, δεν την πτοούν μπροστά στην κατάκτηση του ονείρου της.
Αγωνίζεται, με τις εξωτερικές επευφημίες να αντιπαρατίθενται στην εσωτερική κενότητα της. Αισθάνεται ανίκανη να αγαπήσει και να αγαπηθεί.
Η σχέση με τον πόνο γίνεται προοδευτικά ξεκάθαρη από την επιδείνωση του σημαδιού από το αδιάκοπο ασυνείδητο ξύσιμο με τα νύχια στον ώμο της.
Αυτό το σημάδι που χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά της Νίνας σε ολόκληρη την ταινία, είναι μια στερεοτυπία που συμβαίνει από παλαιότερα, σε φάσεις ψυχωσικής απόσυρσης από την πραγματικότητα, σε φάσεις αποπραγματοποίησης ή αποπροσωποποίησης.
Αυτός ο αρχικά διαφαινόμενος ως φαινομενικά αθώος αλλά συνεχόμενος αυτοτραυματισμός καθώς και |
οι κακώσεις της άσκησης, δίνουν το στίγμα μιας εν τω βάθει μαζοχιστικής προσωπικότητας που θα κορυφωθεί στη συνέχεια καθώς υποχωρεί σταδιακά στον εφιαλτικό κόσμο της ψύχωσης. Δεν θα ονομάζαμε ωστόσο τη Νίνα σχιζοφρενή. Δεν υπάρχει οργανωμένη παραληρητική σκέψη, ούτε έστω κάποιο εγκυστωμένο παραλήρημα. Τα συχνά παιχνίδια του σκηνοθέτη με την περίεργη αίσθηση στους καθρέπτες, σηματοδοτούν την προοδευτική διάσχιση του Εγώ και τον αφορισμό ενός άλλου ψυχωσικού χώρου που υπάρχει μέσα και πίσω από τον καθρέπτη νου της Νίνας.
Η ταινία «Μαύρος Κύκνος», είναι μια δυνατή μαύρη απεικόνιση της υποστροφής της ζωής, σε άτομα που δεν αγαπούν τον εαυτό τους, ούτε τους άλλους, σε άτομα χωρίς συναισθηματικές άγκυρες σε έμψυχα αντικείμενα απόλαυσης. Αποτελεί μια σπουδή για άτομα που δεν έλαβαν την επιβράβευση της μητέρας και του πατέρα και κυνήγησαν στο όνομα της επιτυχίας, μια θέση στην άβυσσο της νευρικής κατάρρευσης. Μια σύγχρονη ψυχαναλυτική σπουδή στον παγερό κόσμο του ναρκισσισμού, της κατάθλιψης, της σχάσης του Εγώ και της αυτοκτονίας. Ένα σύγχρονο «Ψυχώ». Με βαθιά νοήματα και συμβολισμούς για την ανθρώπινη ψυχοσεξουαλικότητα. Τίποτα δεν είναι τυχαίο σε αυτήν την αριστουργηματική ταινία.
Στο 00:12:11 η Νίνα κλέβει ένα κραγιόν από το καμαρίνι της πρώην πρωταγωνίστριας, συμβολικά επιθυμώντας να της φέρει το ρόλο του κύκνου, κάπως σαν φυλαχτό, σαν γούρι. Η μαγική σκέψη είναι ήδη στο νου της, θα λέγαμε από παλιά, καθοδηγώντας την σε τέτοιες μικρές αρχικά αποκλίνουσες συμπεριφορές. Με τεράστια σημασία αργότερα.
Φράσεις του διευθυντή του μπαλέτου, όπως στο 00:13:00, «Δείξε μου το μαύρο κύκνο σου, Νίνα», και στο 00:20:25 «Για τέσσερα χρόνια σε βλέπω να κάνεις τέλεια τις κινήσεις, αλλά ποτέ να μην έχεις χάσει τον εαυτό σου» και «Η τελειότητα δεν έχει να κάνει με τον έλεγχο, είναι να αφήνεις τον εαυτό σου, να τον εκπλήσσεις» επιτάσσουν εκ των έξωθεν την ψυχική διάσχιση και ειδοποιούν για το τι θα ακολουθήσει σε ένα άτομο με την ευαισθησία της.
Ο διευθυντής του μπαλέτου, που έχει αρχικά επιλέξει άλλη μπαλαρίνα για το ρόλο του άσπρου κύκνου, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την ανάγκη της Νίνας να παίξει το ρόλο και αρχίζει να τη φιλά, όμως αυτή τον δαγκώνει, δείχνοντας πως η βία είναι μέσα της. Η αντίδραση αυτή της Νίνας, ευθύνεται στην αλλαγή της απόφασης του διευθυντή, που της δίνει τελικά το ρόλο. Η σύνδεση ότι οι αντιδράσεις με βίαιο τρόπο αποδίδουν, έχει εγκατασταθεί στο νου της. Ο ίδιος διευθυντής, θα της δώσει τη χαριστική βολή με την προτροπή στο 01:06:56, «Το μόνο πρόσωπο που σε εμποδίζει είναι ο εαυτός σου. Χάσε τον εαυτό σου». Μόνο που ο μεταφορικός λόγος δεν ανθεί στα ψυχωσικά σκότη. Και που αυτός ο διευθυντής ακροβατεί επικίνδυνα στο συμβολικό ρόλο του ανύπαρκτου πατέρα της Νίνας. Για την Νίνα, το να χορεύεις τον Μαύρο Κύκνο, σημαίνει και το να γίνεσαι ο Μαύρος Κύκνος. Αδυνατεί να διαχωρίσει το επαγγελματικό Εγώ από το δικό της Εγώ. Θύμα της εμμονής της για τελειότητα.
Η συνάντηση στο 00:15:15 με την μαυροντυμένη νεαρή στην υπόγεια διάβαση, δείχνουν το φόβο και την ερμηνεία στα τυχαία περιστατικά, ως να έχουν συμβολική αξία, που τις ονομάζουμε ιδέες αναφοράς. Πρόκειται ωστόσο για την πρώτη φευγαλέα συνάντηση με τον διπλό εαυτό της. Η ανάδυση στα υπόγεια σκοτάδια ενός εαυτού που βαδίζει αντίθετη πορεία και είναι ντυμένος το μαύρο χρώμα. Εξαιρετική σκηνή, μεγάλης συμβολικής αξίας.
Η εισαγωγή στην κατάτμηση του εγώ της Νίνας αρχίζει επίσημα στο 00:24:04, όταν μπαίνει στο δωμάτιο της μητέρας της. Το κολλάζ από εικόνες στον τοίχο της μητέρας, απεικονίζει την εκρηκτική διάσπαση της μητρικής φιγούρας κάτω από τα υπέροχα νέα για την επιτυχία της κόρης. Η Νίνα εισέρχεται επίσημα στον ψυχωσικό χώρο, όταν βλέπει να κινούνται τα μάτια του σκίτσου που είναι κολλημένο στον τοίχο και να την παρατηρούν. Ένα μικρό γέλιο και ένα ανεπαίσθητο ψιθύρισμα στ' αυτιά της, ειδοποιούν για την ύπουλη έναρξη και των ακουστικών ψευδαισθήσεων.
Λίγο μετά η μητέρα, πρώην χορεύτρια η ίδια που δεν τα κατάφερε να φτάσει στην κορυφή, αρχίζει να δείχνει τα όριά της και την παθολογική φύση της, στη σκηνή με την τεράστια για 2 άτομα τούρτα. Ο διπλός αντιφατικός λόγος αυτής της μητέρας, είναι εδώ ο στόχος της εξήγησης των δεινών της πρωταγωνίστριας του Μαύρου Κύκνου. Ενώ ήταν και η ίδια μπαλαρίνα και στηρίζει την κόρη της να φτάσει ψηλά στο χορό και ενώ ξέρει τις διατροφικές απαιτήσεις της τέχνης αυτής, αντιδρά με παιδικό θυμό στην άρνηση της Νίνας να φάει γλυκό που παχαίνει. Έτσι ωθεί την Νίνα να νιώθει τύψεις και ενοχές, αλλά απέναντι σε παράλογες απαιτήσεις. Σύμφωνα με την έννοια της διπλής πρόσδεσης νοήματος (double bind) της «σχιζοφρενειογόνου μάνας» του Bateson, η Νίνα προσπαθεί να ικανοποιήσει ταυτόχρονα, 2 αντίθετες μητρικές επιθυμίες, γεγονός που πυροδοτεί το διχασμό του Εγώ της. Αυτή η ιδιαίτερη μητέρα, θα μας απασχολήσει και πιο κάτω.
Η ψυχωσική αποδόμηση της Νίνας συνεχίζεται στην προπόνηση, με φράσεις από την δασκάλα της «Η κακιά δύναμη σε έλκει, δεν μπορεί να το ελέγξεις». Η ευαισθησία του ψυχισμού της Νίνας, δεν μπορεί όμως να αντέξει τέτοιους συμβολισμούς και τους αφήνει να εισχωρήσουν ως πραγματικότητες, μέσα της. Είναι χαρακτηριστικό της ψυχωσικής δομής να μην επιδέχεται μεταφορές και παρομοιώσεις. Οι λέξεις πέφτουν σαν τούβλα μέσα της και σκάνε επώδυνα.
Μετά την ανακοίνωση στη δεξίωση των ευχάριστων νέων στο κοινό, η Νίνα υπόκειται σε μια σοβαρή και επώδυνη φαντασίωση πόνου στο μπάνιο, στο 00:32:00. Δεν της είναι δυνατό να χαρεί με τα ευχάριστα νέα και ενεργοποιείται αντιρροπιστικά μέσα της η ψευδαίσθηση του πόνου της δήθεν πληγής στο νύχι του χεριού. Η Νίνα πραγματικά πονάει, αλλά είναι θύμα του φαντασιακού κόσμου της και η πληγή εξαφανίζεται σε λίγα λεπτά, όπως κάνουν συχνά οι ψευδαισθήσεις στην αρχική φάση.
Στο 00:37:00 μπαίνουμε κάπως επιφανειακά στην περίεργη σχέση μητέρας κόρης, όπου η Νίνα αφήνει τη μητέρα της να την γδύνει πριν τον ύπνο, να της κόβει τα νύχια, να δρα σαν να ήταν ακόμα παιδί. Ο ομφάλιος λώρος δεν έχει αποκοπεί συμβολικά. Στην ταινία «Μαύρος Κύκνος», η πρωταγωνίστρια παλινδρομεί σε όλο και παλαιότερες ηλικίες αλλά και αντιδρά βίαια στην συνεχή προσπάθεια της μητέρας να την ελέγχει.
Η έλλειψη πηγαίου ερωτισμού και η απουσία εραστή είναι από τα κεντρικά στοιχεία της προσωπικότητας της Νίνας. Είναι όμορφη αλλά ψυχρή. Οι άλλοι εντοπίζουν την ψυχρότητα στις κινήσεις της. |
 |
Στο 00:38:45 η Νίνα αποφασίζει να ενδώσει στις διακριτικές προτροπές του διευθυντή του μπαλέτου να απολαύσει το σώμα της. Αρχίζει διστακτικά να απολαμβάνει την αυτό-ερωτική πρακτική, αλλά διακόπτει έντρομη πριν την κορύφωση, από τη θέα της μητέρας της που κοιμάται σε μια πολυθρόνα δίπλα στο κρεβάτι της. Η εικόνα της κοιμισμένης μητέρας, παρόλο που δεν διασαφηνίζεται σκηνοθετικά στην σκηνή, είναι περισσότερο μια αιφνίδια εισβολή της απαγόρευσης της απόλαυσης, παρά μια πραγματικότητα. Η Νίνα επιστρέφει έντρομη στον ύπνο της, χωρίς να μπορέσει να απολαύσει τον υπερεγωτικά απαγορευμένο οργασμό. Αυτή η μητέρα τη θεωρεί παιδί και τα παιδιά δεν μπορούν να έχουν οργασμούς.
Η επανάληψη της απόπειρας να φέρει στην επιφάνεια την θαμμένη σεξουαλικότητά της, με την αποτυχημένη αυνανιστική προσπάθεια στο 00:50:30 τη βυθίζει στην απελπισία και αρχίζει να φλερτάρει με την αυτοκαταστροφή, όταν η αιφνίδια επανεμφάνιση των εφιαλτικών ψευδαισθήσεων, την τρομοκρατεί ξανά. Αυτό το ραντεβού με την ψυχωσική απόσχιση από την πραγματικότητα, δεν είναι βέβαια χαρακτηριστικό μόνο της ταινίας αυτής. Ο παλαιός μύθος των Λυκανθρώπων επιβεβαιώνει ότι για κάποιους ανθρώπους η ερωτική διέγερση, διεγείρει και τις πύλες της Ζώνης του Λυκόφωτος καθώς ακριβώς εκεί βιώνουν την είσοδο του φαντασιακού στην πραγματικότητα. Χειρότερα ακόμα, φαίνεται πως κατοικεί παροδικά πέρα από τη μνήμη της και σε αυτό τον ψυχωσικό χώρο, χαράζει την πλάτη με τα νύχια της, με βιαιότητα. Είναι πλέον φανερό ότι υποκύπτει στην απόλαυση του πόνου φαντασιώνοντας τον οργασμό, παρά στην οργασμική απόλαυση φαντασιώνοντας τον πόνο.
Τα σημάδια στην πλάτη της είναι πλέον τα αδιάψευστα πειστήρια της εισόδου στον ψυχωσικό χώρο. Το φευγαλέο κοίταγμα στον καθρέπτη, της δίνει είδωλα που δεν αναγνωρίζει ως οικεία.
Στο 00:46:14 επανέρχεται το θέμα της ψυχρότητας της Νίνας, με την διακοπή της άσκησης. Ο ίδιος ο διευθυντής αναλαμβάνει να της διδάξει την θηλυκή πλευρά της. Στα μισά της …μύησης την αφήνει και φεύγει με την παρατήρηση ότι θα έπρεπε να προέρχεται από την ίδια η διάθεση και η αίσθηση της σαγήνης και όχι από αυτόν. Απογοητευμένη η Νίνα, βιώνει το αδιέξοδο που έχει εγκλωβιστεί. Ο αποκλεισμός από τους οργασμούς, της αποκλείει και την πραγματικότητα.
Η σύντομη σκηνή στο 00:54:38 με τον επιδειξία ηλικιωμένο στο μετρό, έρχεται να φορτίσει ακόμα περισσότερο τα τεντωμένα νεύρα της, αλλά προσέξτε ότι δεν φεύγει από τη θέση της, δεν φωνάζει, δεν αντιδρά. Αποστρέφει λίγο το πρόσωπο αλλά κρατά μισάνοιχτα τα χείλη, σημάδι επιθυμίας να δει το απαγορευμένο. Στο ρήγμα του ήδη προβληματικού ερωτισμού, εισρέουν νέα παθολογικά στοιχεία.
Η λεσβιακή φαντασίωση με τα ψυχωσικά στοιχεία στο 01:07:35, έρχεται ως μια προσπάθεια αναζήτησης των πολυπόθητων οργασμών, της καταπολέμησης της ψυχρότητας και της συμβολικής ενηλικίωσης. Αλλά και πάλι ο οργασμός βιώνεται σαν ένα θανατηφόρο ασφυκτικό συναίσθημα, ασύμβατο με τη ζωή. Η πραγματικότητα έχει ξανά καταρρεύσει και το συχνό ψυχωσικό στοιχείο του αόρατου εραστή έχει εξαπλωθεί στη θέση της. Αυτή η χαοτική σεξουαλική ζωή, είναι συχνά χαρακτηριστικό της ψυχωσικής παλινδρόμησης.
Στο 00:40:20 έρχονται τα νέα του ατυχήματος της προηγούμενης πρωταγωνίστριας. Χτυπήθηκε από αυτοκίνητο. Ατύχημα που κρύβει μια πρόθεση αυτοκτονίας, μπροστά στο αναπόφευκτο της απώλειας της πρώτης θέσης στο μπαλέτο. Τα άτομα με έντονο ναρκισσισμό θεωρούν τα πάντα ως κτήμα τους και δεν δέχονται τις απώλειες ως φυσιολογικές προεκτάσεις της κατοχής. Η κατοχή ενός πραγματικού ή συμβολικού αντικειμένου, ενέχει αναπόδραστα και την πιθανή μελλοντική απώλεια αυτού του αντικειμένου, στις φυσιολογικές προσωπικότητες. Οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες όμως, δεν δέχονται καμία απώλεια από τον ψυχικό χώρο κατοχής τους. Αν τα φέρει έτσι η ζωή, να χάσουν κάτι που θεωρούν ή τους είναι πολύτιμο, χάνουν και το νόημα της ύπαρξης.
Η εμπλοκή της αυστηρής μητέρας στον προσωπικό ψυχικό χώρο στην Νίνας με την προσπάθεια να εισβάλει συστηματικά στα θέματα της ερωτικής ζωής και στο σημάδι στην πλάτη όπως στο 00:55:05, η ασφυκτική προσπάθεια ελέγχου της κόρης, γίνεται χωρίς το κατάλληλο συναίσθημα και υπό το πρίσμα των δικών της απωθημένων. Αυτή η κατά βάθος σκληρή μητέρα, είναι επίσης ένα άδειο κέλυφος, μια τραγική γυναίκα που φαίνεται να έχει μεταδώσει την κενότητα της στην επόμενη γενιά. Η Νίνα μένει μόνη της, χωρίς να μπορεί να στηριχτεί επάνω της.
 |
Τα ψυχωσικά επεισόδια πληθαίνουν όσο προχωράει η ταινία και ο κορυφαίος διχασμός του Εγώ μπροστά από τον καθρέπτη στο 01:16:06, και στο 01:18:40 μαζί με τις ακουστικές ψευδαισθήσεις, μαρτυρούν ότι η γενικευμένη κατάρρευση είναι πια κοντά. Λίγο μετά, η παρανοϊκή σκέψη της καταδίωξης από την πιθανή αντικαταστάτρια, έρχεται επίσημα στο προσκήνιο. |
Είναι η ίδια, που είχε χρησιμοποιηθεί ως λεσβιακή φαντασίωση και εναλλάσσει συμβολικά ρόλους διώκτριας, αφού το ανικανοποίητο της ερωτικής ζωής της Νίνας την καταδιώκει και στην πραγματικότητα. Η ψυχωσική διεργασία έχει προχωρήσει και μόνιμο υπόστρωμα είναι οι εφιαλτικές περιπτύξεις.
Σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε, τον φανερό παραλληλισμό της ανταγωνίστριας μπαλαρίνας, με τον μαύρο κύκνο στο έργο «Η λίμνη των Κύκνων». Η Νίνα πασχίζει να κατακτήσει αυτό το μαύρο ρόλο καθώς ήδη κατέχει τον ρόλο του άσπρου κύκνου. Ο διπλός εαυτός είναι το κεντρικό πρόβλημα που διαπερνά αυτήν την ταινία. Στην ταινία ο Μαύρος Κύκνος, δυστυχώς έχει ξεσπάσει λυσσασμένα ο πόλεμος, ανάμεσα στις διπλές ψυχές. Ο Νάρκισσος αυτονομείται και πνίγεται τελικά, καθώς θαυμάζει τη φιγούρα του, που καθρεπτίζεται στο νερό της λίμνης.
Ως υπαίτιος της ψυχικής αποσύνθεσης της Νίνα, ορίζεται πλέον στο σαλεμένο μυαλό της, η αρχική μαγική σκέψη της κλοπής ορισμένων αντικειμένων από το καμαρίνι της πρώην πρωταγωνίστριας. Κατά την μαγική έννοια, η ατυχία της ψυχικής ανισσοροπίας της Νίνας ορίζεται στη γρουσουζιά των αντικειμένων, οπότε μέσα στο νου της τα επιστρέφει στο 01:20:36, ενώ η ίδια σε πραγματικό επίπεδο την τραυματίζει θανάσιμα με την λίμα των νυχιών. Η ψυχωσική συμβολική χαρακτηρίζεται από την απόσχιση του αιτίου από το αιτιατό. Τα όρια της πραγματικότητας στενεύουν και οι απανωτές οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις που ακολουθούν, πλαταίνουν την επικράτηση του φαντασιακού. Κορυφαίες οι σωματικές ψευδαισθήσεις στα πόδια της στο 01:24:28 και στο 01:07:22. Η ιδιοδεκτική απεικόνιση (η αίσθηση της θέσης του σώματος) έχει πλέον αλωθεί από το φαντασιακό. Αυτό που ξεκίνησε σαν απόμακρη αλλοίωση του Εγώ, τώρα πλέον το έχει κατακερματίσει.
Η ψυχωσική κατάρρευση στην πρεμιέρα, οδηγεί αρχικά σε ελεγχόμενες ψευδαισθήσεις κατά το χορό, στον ψευδαισθητικό φόνο σε συμβολικό επίπεδο αυτής που βιώνεται ως αντίπαλης μπαλαρίνας εν μέσω γενικευμένης παράκρουσης.
Η ενίσχυση των ψευδαισθήσεων που σχεδόν δεν σταματούν πια, με ταυτόχρονη απαλλαγή από την ψυχρότητα στην κίνηση οδηγεί στην καθολική αποθέωση στην σκηνή του χορού του μαύρου κύκνου.
Το φιλί στον διευθυντή στα παρασκήνια, στην πρεμιέρα, είναι το σημάδι ότι η Νίνα έχει πλέον κατακτήσει το σκοτεινό διπλό εαυτό της και είναι έτοιμη να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Σε συμβολικό επίπεδο δείχνει την ωρίμανση και την ενηλικίωση.
Μόνο που τελεί ήδη, κάτω από την εμπειρία της αποπροσωποποίησης και δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει ήδη αυτοκτονήσει. Ουσιαστικά είναι μια φαντασίωση ενηλικίωσης. Μοιάζει σαν ένα τελευταίο αντίο στον συμβολικό αγαπημένο. |
 |
Η Νίνα ως καλή μαθήτρια έχει απαλλαγεί σε συμβολικό επίπεδο από τον εαυτό της. Και σε κυριολεκτικό. Με το γυαλί σκότωσε τη συμβολική της αντίπαλο. Τον εαυτό της. Η αυτοκτονία του άσπρου κύκνου, ταυτίζεται με την τελειότητα. Την παράλογη τελειότητα της ψύχωσης γα τον πόνο και την αυτοκαταστροφή.
Δείτε τα κινηματογραφικά στοιχεία για την ταινία «Μαύρος Κύκνος»
Επιστροφή στο Μενού για την ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ
Προσθέστε τα σχόλιά σας, για την ιστοσελίδα αυτή, του site ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ:
επάνω
|
