Η έννοια της ψυχικής ασθένειας

Η έννοια της ψυχικής ασθένειας είναι κυρίαρχη στον κλάδο της Ψυχιατρικής, της Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας, της Νομικής και άλλων επιστημών, και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς ορίζεται. Δεν ισχύουν όμως τα ίδια για κάθε επιστήμη, ούτε για κάθε χώρα, ούτε για κάθε χρονική περίοδο, ούτε για κάθε πολιτισμό, ούτε καν για κάθε οικογένεια! Η σχετικότητα της έννοιας της ψυχικής ασθένειας, δεν πρέπει όμως να μας κάνει να πιστέψουμε πως δεν συλλαμβάνεται νοητικά ή ακόμα χειρότερα πως δεν υπάρχει αντικειμενικά. Απλά πρέπει να καθιστά ιδιαίτερα προσεκτικούς όσους ασχολούνται επαγγελματικά με την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλεί η ψυχική ασθένεια στον ίδιο τον πάσχοντα αλλά και στον κοινωνικό περίγυρό του. Η δυσκολία περιγραφής και ορισμού που υπάρχει, προκύπτει περισσότερο λόγω της αδυναμίας των λέξεων να περιγράψουν με ακρίβεια, όλο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πέρα από την καθαυτό σωματική διάσταση, ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από το συναίσθημα, τη σκέψη και την εν γένει προσωπικότητά του. Αυτές οι τρεις ανθρώπινες διαστάσεις, παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία, με κάλυψη όλων των ενδιάμεσων καταστάσεων.  Η ψυχική ασθένεια είναι μια έννοια που τυπικά υποδηλώνει την ύπαρξη μιας συναισθηματικής διαταραχής ή διαταραχής της σκέψης ή διαταραχής της προσωπικότητας, που επηρεάζει αρνητικά την ψυχικά ευεξία, την υγεία και την ασφάλεια του ατόμου.

Υπάρχει ασφαλώς αυτό που αποκαλούμε μέση γραμμή, μέσος όρος, μέση κατάσταση κλπ. Αλλά στις οριακές περιοχές εμφανίζεται η δυσκολία της λεκτικής αποτύπωσης της έννοιας της ψυχικής ασθένειας. Δείτε κάποια καθημερινά παραδείγματα και προσπαθήστε εσείς να θέσετε τα όρια:

• Αναμένουμε τη φυσιολογική θλίψη σε κάθε απώλεια αγαπημένου προσώπου, αλλά αν κάποιος κλαίει αρκετές φορές την εβδομάδα πάνω από τη φωτογραφία του χαμένου προσώπου μετά από χρόνια, τότε έχει εισέλθει και παραμένει στην ψυχική ασθένεια που λέγεται κατάθλιψη.

• Είναι καλό να είναι κάποιος χαρούμενος, αλλά αν το παρακάνει, τότε ο λαός μας λέει ότι είναι «μέσα στην τρελή χαρά», δείχνοντας έτσι με σαφήνεια ότι αυτός ξεφεύγει από τον μέσο όρο κραδασμού του συναισθήματος των υπολοίπων και εισέρχεται στον χώρο της ψυχικής ασθένειας (μανία).

• Θεωρείται σωστό κάποιος να σκέπτεται και να λαμβάνει όλες τις προφυλάξεις ώστε να αποφεύγει τις κακοτοπιές της ζωής, αλλά όταν το παρακάνει, τότε τα επίθετα «παρανοϊκός» και «κρυψίνους» δείχνουν την είσοδό του στην ψυχική ασθένεια (παρανοϊκό παραλήρημα).

• Η καθαριότητα και η φροντίδα είναι απαραίτητες αξίες για τον άνθρωπο, αλλά η υπερβολική ενασχόληση με την υγιεινή, σηματοδοτεί συχνά την είσοδο στην ψυχαναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας.

• Όποιος δεν φοβάται τίποτα είναι μάλλον ηλίθιος, αλλά αν ο φόβος του παραλύει τις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες, τότε είναι ψυχικά ασθενής (Φοβική διαταραχή)

• Αν δεν ανησυχεί κάποιος για τίποτα, ούτε αισθάνεται ανασφάλεια, λέμε ότι είναι μάλλον «αναίσθητος ή γαϊδούρι», αλλά αν η ανησυχία και η ανασφάλεια του περιορίζουν τις προσωπικές και τις κοινωνικές σχέσεις, τότε ο κόσμος λέει ότι «τον έφαγε το άγχος, δηλαδή πάσχει από τη Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή.

• Αν κάποιος απολαμβάνει την μετρημένη κατανάλωση κρασιού, τότε είναι απλά ένας απλός κοινωνικός πότης, αλλά αν δεν μπορεί να φανταστεί την ημέρα του χωρίς μισό κιλό κρασί, τότε είναι Αλκοολικός (Εξάρτηση από το Αλκοόλ).

Στα παραπάνω παραδείγματα είναι φανερό ότι δεν είναι εύκολο να τραβήξει κανείς μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο τι είναι ακριβώς φυσιολογικό και τι είναι ψυχική ασθένεια. Έτσι η Ψυχιατρική έχει αναπτύξει διαγνωστικά εργαλεία όπως εξειδικευμένες κλίμακες μέτρησης ψυχικών παθήσεων (κλίμακα Hamilton για την κατάθλιψη, κλίμακα αυτό-αξιολόγησης της κατάθλιψης κατά Zung, κλπ. ), διαγνωστικά και ταξινομητικά συστήματα (DSM-IV, ICD-10). Η βελτίωση αυτών των συστημάτων είναι διαρκής και τα σχετικά θέματα προκαλούν παθιασμένες συζητήσεις στα συνέδρια.

Ενδεικτικό της κατάστασης, είναι ότι για παράδειγμα κάθε πολιτεία των Η.Π.Α. έχει τον δικό της ορισμό για την ψυχική ασθένεια.  Έτσι,  στην πολιτεία της Ν. Υόρκης η «ψυχική ασθένεια» είναι μία κατάσταση που εκδηλώνεται με ψυχική νόσο ή ψυχική κατάσταση η οποία εμφανίζεται ως διαταραχή στη συμπεριφορά, στη σκέψη, στην κρίση, ή στα συναισθήματα τόσο ώστε το άτομο να χρειάζεται φροντίδα, θεραπεία και αποκατάσταση. Αντιθέτως, στην πολιτεία του Connecticat, ένα «ψυχικά άρρωστο άτομο είναι ένα άτομο που παρουσιάζει μια ψυχική ή συναισθηματική κατάσταση που έχει ουσιαστικές δυσμενείς επιδράσεις στην ικανότητά του να λειτουργεί και το οποίο χρειάζεται φροντίδα και θεραπεία και αποκλείονται από αυτή την κατηγορία τα εξαρτημένα από το αλκοόλ και τις ουσίες άτομα. Πολλές πολιτείες δεν συμπεριλαμβάνουν τη νοητική υστέρηση ή τις διαταραχές που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών στον ορισμό τους για την ψυχική ασθένεια.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως η έννοια της ψυχικής ασθένειας δεν είναι συνώνυμη με εκείνη της ψυχολογικής διαταραχής. Συνεπώς, η διάγνωση κατά το DSM- ΙV δεν σημαίνει απαραίτητα πως το άτομο πληρεί και τα κριτήρια για μια ψυχολογική διαταραχή. Υπάρχει μία ασάφεια αναφορικά με το τι συνιστά «ψυχική κατάσταση» ή για το ποιες είναι οι «δυσμενείς επιδράσεις στην ικανότητα λειτουργίας του ατόμου». Το γεγονός αυτό επιτρέπει την ευελιξία όσον αφορά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ατομικό επίπεδο, παράλληλα όμως διατηρεί και την πιθανότητα να επιδράσουν στη διαμόρφωση αυτών των αποφάσεων η υποκειμενική αντίληψη και η προκατάληψη.

Έτσι, είναι πρόδηλο ότι προκειμένου να αξιολογήσουμε και να καθορίσουμε την ψυχική ασθένεια, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη και ορισμένα κοινωνικά και θρησκευτικά κριτήρια, όπως για παράδειγμα το στατιστικό κριτήριο ή το κριτήριο της μέσης συμπεριφοράς, όπου μη υγιής θεωρείται εκείνος που η συμπεριφορά του αποκλίνει από τη μέση συμπεριφορά των υπόλοιπων μελών της κοινότητας. Επίσης, το κριτήριο της κλινικά διαπιστωμένης απουσίας της ψυχικής νόσου, το οποίο ορίζει την ψυχική υγεία αρνητικά με την απουσία της νόσου και την παρουσία των θετικών χαρακτηριστικών ψυχικής υγείας. Επιπλέον, το κριτήριο της κοινωνικής αποδοχής το οποίο δίνει έμφαση στην κοινωνική επίπτωση της συμπεριφοράς. Τέλος, το κριτήριο της υποκειμενικής δυσφορίας, όπου τα άτομα διαφοροποιούνται από την επίγνωση και έκφραση της δυσφορίας.

Εκτός από τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν και ορισμένα άλλα, συμπληρωματικά, που θεωρούνται ατομικά χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής του ατόμου στον εκάστοτε κοινωνικό του χωρόχρονο. Ως τέτοιο θα μπορούσε να αναφερθεί η ενεργητική προσαρμογή του ατόμου στο φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, που θα του επιτρέψει να ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες, δηλαδή τις βιολογικές, ψυχολογικές, οικονομικές, κοινωνικές ανάγκες. Επίσης, η επίγνωση της προσωπικής του ταυτότητας και του σκοπού της ζωής του, των αναγκών για διαπροσωπικές σχέσεις και του κοινωνικού και φυλετικού του ρόλου. Τέλος, η αντοχή στο στρες που του δημιουργεί το περιβάλλον του.

Οπωσδήποτε, η οικογένεια συνιστά ένα υποστηρικτικό σύστημα και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο αν το άτομο θα διαθέτει τα παραπάνω κριτήρια που θα συγκροτούν την ψυχική του υγεία. Η οικογένεια, ανεξάρτητα από τη δομή της, είναι ένα σύστημα που αποτελείται από μέλη που αλληλοεπηρεάζονται. Πρόκειται για έναν ιστορικά εξελισσόμενο παγκόσμιο θεσμό που χαρακτηρίζεται από την οργάνωση κοινής ζωής δύο ατόμων και καθορίζεται από τις μεταβολές του κοινωνικού και οικονομικού πλαισίου. Έχει ως κύρια λειτουργία της την βιολογική, ψυχολογική και πολιτιστική αναπαραγωγή. Τα άτομα που ζουν μαζί υπόκεινται σε καθημερινή συναισθηματική αλληλεπίδραση, γι’ αυτό και η ψυχική υγεία και η φυσιολογική συμπεριφορά του κάθε ατόμου εξαρτώνται τόσο βασικά από αυτόν τον θεσμό.

Βασικά χαρακτηριστικά της φυσιολογικής συμπεριφοράς του ιδανικού ατόμου είναι η οργάνωση και η συστηματικότητα, η αισιοδοξία, η περιέργεια, η ταυτότητα του ρόλου, η ανεξαρτησία, η συναγωνιστικότητα και η ικανότητα συνεργασίας με άλλους ανθρώπους. Επίσης, η ικανότητα σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων, η ικανότητα λήψης αποφάσεων, η έκφραση και ο έλεγχος των συγκινήσεων, η αυτό-εκτίμηση και η ασφάλεια. Οτιδήποτε ξεφεύγει κατά πολύ από τα παραπάνω κριτήρια, δημιουργεί την προϋπόθεση ανάπτυξης της έννοιας της ψυχικής ασθένειας.

Έτσι η Ψυχιατρική είναι τέχνη δύσκολη και ο Ψυχίατρος πρέπει να αισθάνεται, να αντιλαμβάνεται με όλες τις αισθήσεις του, την ύπαρξη ψυχικής ασθένειας αλλά και να μπορεί να την μετράει όσο πιο αντικειμενικά γίνεται!

επάνω