NOCEBO - Η σκοτεινή όψη του PLACEBO

Άρθρο για το φαινόμενο Nocebo στο περιοδικό ΑΡΜΟΝΙΑ,
σε συνέντευξή μας το 2009.

Ευχαριστούμε τη δημοσιογράφο Κα Βιβή Πασπαλάρη, που φιλοξένησε τις απόψεις μας.

Πετάξτε το «nocebo» απ΄ τη ζωή σας

Μήπως είστε τύπος nocebo; Δεν υπάρχει λόγος. Η ζωή είναι ωραία, γιατί να την ταράζετε με ανύπαρκτες απειλές, άγχος και ανασφάλεια; Δείτε την αλλιώς κι απελευθερωθείτε. Το φαινόμενο placebo το γνωρίζουμε καλά. Εδώ κι έναν αιώνα έχει μελετηθεί συστηματικά και φαίνεται να αποδίδει. Τα φάρμακα γίνονται μαγικά κι ένα σκεύασμα, για παράδειγμα από ζάχαρη και αλεύρι μπορεί να μας θεραπεύσει και μόνο επειδή το πιστεύουμε. Η πίστη όμως έχει και την αρνητική της πλευρά. Και σ΄ αυτήν ακριβώς την πλευρά βρίσκεται το nocebo, που παραδόξως βιώνουμε σχεδόν όλοι σε καθημερινή βάση…

Ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Θοδωρής Π. Δασκαλόπουλος είναι άκρως αποκαλυπτικός για το ελάχιστα γνωστό φαινόμενο nocebo που συννεφιάζει την πραγματικότητά μας.

Πιστεύω πως θα με βλάψει…

«Το φαινόμενο nocebo είναι ακριβώς το ίδιο με το φαινόμενο placebo μόνο που λειτουργεί αντίστροφα. Δηλαδή το ίδιο φαινόμενο το βλέπεις από τη μια πλευρά σαν placebo και από την άλλη πλευρά σαν nocebo. Απ΄ τη μια έχουμε την πίστη ότι θα μας ωφελήσει (placebo) ένα φάρμακο και από την άλλη ότι θα μας βλάψει (nocebo) ένα φάρμακο και γενικότερα μια ενέργεια, μια κίνηση, μια επαφή, οτιδήποτε. Σαν nocebo το φαινόμενο δεν είναι πολύ γνωστό. Θα σας πω όμως απλά πράγματα που είναι γνωστά, αλλά δεν ξέρουμε ότι οφείλονται στο nocebo. Παράδειγμα, η μαύρη μαγεία, το κακό μάτι, καταστάσεις όπου κανείς υποθέτει ότι αισθάνεται άσχημα επειδή κάποιος του έχει κάνει κάτι. Αυτή είναι μια τυπική, καθημερινή νεοελληνική εκδήλωση του nocebo. Δεν το συναντάμε δηλαδή μόνο στην ιατρική. Απλά τι συμβαίνει; Μας σκοτώνει αυτό που πιστεύουμε».

Προκαλούμε τη μοίρα μας;

Το nocebo είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, υποστηρίζει ο κ. Δασκαλόπουλος. Σχεδόν κανείς δεν ξεφεύγει από την επίδρασή του. «Βέβαια, κανείς δεν θέλει εύκολα να παραδεχτεί ότι υπάρχει. Το κρύβουμε στη ζωή μας. Δεν λέμε ότι μόνοι μας προκαλέσαμε την συμφορά, την αναποδιά, ένα δυσάρεστο συναίσθημα, θέλουμε πάντα να φταίνε οι άλλοι γύρω μας, τρίτοι παράγοντες, το σύστημα, η μόλυνση, τα κινητά.

Και μια που μιλάμε για κινητά, να σας πω το κλασικό φαινόμενο των τελευταίων ετών: όλοι γκρινιάζουνε και λένε ότι τα κινητά ψήνουν τον εγκέφαλο, δημιουργούν καρκίνο, κάνουν το ένα κάνουν το άλλο. Έχει κατ΄ επανάληψη μετρηθεί και έχει αποδοθεί η όποια ισχύς τους στο φαινόμενο nocebo. Διότι πλέον με όλη αυτή την πλύση εγκεφάλου έχει πιστέψει ο κόσμος ότι το κινητό βλάπτει. Λέει κάποιος: έχω πονοκέφαλο γιατί μίλαγα μισή ώρα στο κινητό. Ναι, μπορεί να έχει πονοκέφαλο αλλά δεν φταίει το κινητό. Μπορεί να φταίει η νοητική προσπάθεια, το περιεχόμενο της κουβέντας, ένας τσακωμός, μπορεί να κρυολόγησε γιατί ήταν στο μπαλκόνι εκείνη την ώρα, μπορεί να φταίνε χίλιοι παράγοντες, αλλά οπωσδήποτε δεν φταίει η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.

Αν πιστεύω ότι μια σχέση θα με βλάψει, ε στο τέλος θα την κάνω τη σχέση αυτή να με βλάψει και θα τον χωρίσω τον ή την. Αν πιστεύω ότι αυτός ο πρωθυπουργός είναι κακός και θα μας βλάψει, θα πιστεύω ότι έπαθα τα δεινά μου εξαιτίας αυτού του πρωθυπουργού. Ό, τι πιστεύουμε, το παθαίνουμε».

Πιο ευπαθείς οι αγχώδεις Δεν είμαστε όλοι το ίδιο επιρρεπείς στο φαινόμενο nocebo. Εκείνοι που υποφέρουν περισσότερο είναι οι αγχώδεις τύποι. Κι αυτό έχει μετρηθεί με επιστημονικό τρόπο. «Πιο ευπαθείς είναι οι πάσχοντες από την αγχώδη διαταραχή. Ο Λόγος; Πολύ απλός. Στον Αστερίξ οι Γαλάτες περίμεναν να τους πέσει ο ουρανός στο κεφάλι. Αυτό είναι το άγχος, η προσδοκία ενός δυσάρεστου επικείμενου συμβάντος. Το να περιμένεις ότι κάτι θα στραβώσει, θα σπάσει, θα χαλάσει, δεν θα συμβεί όπως τόχεις προγραμματίσει. Αυτό, σε συνδυασμό με μια σειρά από άλλους σωματικούς και διανοητικούς παράγοντες- συμπτώματα. Άρα όσοι έχουν άγχος περισσότερο ή λιγότερο περιμένουν να συμβούν τα χειρότερα σε κάποιους τομείς της ζωής τους. Όταν λοιπόν περιμένεις να συμβεί το χειρότερο, τότε θα συμβεί και θα το αποδώσεις στην επίδραση του φαρμάκου που σου έδωσε ο γιατρός, στο καυσαέριο, στο σύμπαν, κάπου».

Και η ζάχαρη φέρνει παρενέργειες !

«Ο χειρότερος εχθρός στη θεραπεία του αγχώδους ασθενούς είναι ο ίδιος ο ασθενής με την ανησυχία που έχει σχετικά με το φάρμακο που θα του γράψεις. Αυτό είναι που συμβαίνει συχνά και μας απελπίζει καμιά φορά. Υπάρχουν ασθενείς που λένε ότι νιώθουν ζαλάδες, πονοκεφάλους, έχουν αϋπνίες, τρεμούλες, ακούν περίεργα, χωρίς να υπάρχουν τέτοιες παρενέργειες στο φάρμακο που τους χορηγείς. Απλά θεώρησαν πολύ φυσικό να τους συμβεί το δυσάρεστο αφού λόγω του άγχους έχουν την τάση να περιμένουν τα δυσάρεστα – αυτό, άλλωστε, είναι η πάθησή τους - και τελικά τους συμβαίνουν, έχοντας πραγματικά συμπτώματα ή πραγματικό πόνο. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι ψεύτες, υποφέρουν πραγματικά. Nocebo είναι και το να μην πάρεις τίποτα, να σου δώσω λίγη ζάχαρη πλασμένη με αλεύρι να σε πείσω ότι αυτό είναι ένα χάπι που θα σου κάνει καλό κάπου, και συ να αρχίσεις να έχεις παρενέργειες από τη ζάχαρη».

Μη διαβάζετε τη λίστα με τις παρενέργειες

Μπορεί να ακούγεται παράλογο αλλά πολλοί ψυχίατροι συμφωνούν με την άποψη να μην διαβάζουμε τη λίστα με τις παρενέργειες που έχει φάρμακο εφόσον μας το έχει χορηγήσει γιατρός κατόπιν διερεύνησης της πάθησής μας. «Συμβαίνει συχνά κάποιος να έχει διαβάσει το χαρτί με τις παρενέργειες και να έχει επηρεαστεί. Αυτό είναι μια σοβαρή συζήτηση που έχουμε στην ψυχιατρική και μια μόνιμη γκρίνια μας ότι είναι μεγάλο λάθος να δίνεις για παράδειγμα σε μεσογειακούς λαούς το φάρμακο μαζί τη λίστα με τις παρενέργειες – που έγραψαν οι δικηγόροι της εταιρίας για να είναι καλυμμένοι σε περίπτωση που συμβεί κάτι. Στην Αγγλία και σε άλλες χώρες τα φάρμακα δεν συνοδεύονται από λίστα παρενεργειών».

Άγνωστες δυνάμεις

Ο κ. Δασκαλόπουλος χαρακτηρίζει το nocebo, αλλά και το placebo φαινόμενα συναρπαστικά και μαγικά, που αποδεικνύουν ότι όλοι έχουμε τη δυνατότητα να κινητοποιούμε δυνάμεις είτε για το καλό είτε για το κακό. «Πολύς κόσμος πάει στον γιατρό με την ελπίδα ότι θα γίνει καλά, παίρνει το φάρμακο με την ελπίδα ότι θα τον θεραπεύσει και πάει καλά. Δεν μπορούμε όμως να ξεχωρίσουμε πόσο τοις % βοηθάει το φάρμακο και πόσο τοις % βοηθάει ο ασθενής γιατί συντονίζει όλο του τον εαυτό, το σύστημά του προς τη θεραπεία. Άλλοι πάλι συντονίζονται προς την καταστροφή. Γεννιούνται και πιστεύουν ότι όλα θα πάνε στραβά και θα πάνε στραβά ό, τι κι αν τους δώσεις».

• ως προς το placebo, ως προς τη θετική εξέλιξη μιας υποβολής, μιας πίστης, παίζει ρόλο το σύστημα των ενδορφινών, των ενδογενών οπιούχων, που εκκρίνονται στον εγκέφαλο. Είναι ένα σύστημα που εκκρίνει καναβινοειδή ακριβώς ίδια μ΄ αυτά που έχει η μαριχουάνα, που σημαίνει ότι όταν έχουμε έντονη άσκηση, οργασμό, θρησκευτική έκσταση, ή βαθιά πίστη σε κάτι, το απολαμβάνουμε στον εγκέφαλο, αφού εκκρίνονται αυτές οι ουσίες.

• ως προς το nocebo, ενεργοποιείται ένας νευροδιαβιβαστής, η χολοκυστεϊνη, η οποία προάγει την αίσθηση του πόνου και γενικότερα μιας δυσφορίας».

Η μαγική λέξη

Στα φαινόμενα placebo και nocebo κρύβεται πάντα μια πανάρχαια και μυστηριώδης λέξη: η υποβολή. «Με άλλα λόγια η ύπνωση. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει δυνάμεις που είτε ενεργοποιούνται είτε νεκρώνουν κάτω από την πίεση του περιβάλλοντος. Δηλαδή εντέλει και το χαρτάκι με τις παρενέργειες και ο φίλος που θα μας μιλήσει και θα μας επηρεάσει θετικά ή αρνητικά όλα αυτά είναι περιβάλλον. Και φαίνεται ότι έχουμε μέσα μας τη δυνατότητα να προσαρμοζόμαστε πολύ έντονα ως προς το περιβάλλον, αγνοώντας το ίδιο το περιβάλλον και υπακούοντας τυφλά σ΄ αυτό που ο εγκέφαλος θα ερμηνεύσει σαν περιβάλλον.

Κάπου στο βάθος του μυαλού αυτού που έχει απομονώσει ένα σύμπτωμα ή ένα πρόβλημα και το παρουσιάζει, θα βρούμε τον υπεύθυνο που του το έβαλε στο κεφάλι. Θάναι οι γονείς, τα αδέλφια, θάναι κάποιος που στην παιδική ηλικία έπαιξε σημαντικό ρόλο γι΄ αυτόν, θείος, παπάς, παππούς, φίλος, δάσκαλος, πάντως είναι σίγουρο ότι πάντα φτάνουμε και βρίσκουμε τον υπαίτιο».

Πώς ριζώνουν οι βλαβερές ιδέες

Αυτό κάνουμε στην ψυχοθεραπεία, προσπαθούμε να βρούμε ποια είναι αυτά τα άσχημα μονοπάτια που είναι χαραγμένα και επιτρέπουν να κατηφορίζουν μέσα στα ανθρώπινα πλάσματα, δεκαετίες μετά, βλαβερές ιδέες και παράλογα συμπτώματα».

Μπορούμε να προστατευθούμε από το nocebo;

«Είναι πολύ δύσκολο να αποφύγει κανείς τις παγίδες του πολιτισμού. Δεν θα μπορούσα εύκολα να πω τρόπους για να αποφύγει κανείς το nocebo, είναι μια ολόκληρη στάση ζωής. Να μην επιτρέπεις να περνάει μέσα σου το οτιδήποτε άκριτα. Στην ουσία όσο περισσότερο διαβασμένος είναι κανείς και ψαγμένος σε πολλούς νοητικούς χώρους, τόσο πιο δύσκολο είναι να περάσει μέσα του κάτι το οποίο θα τον βλάψει. Αντίθετα, ένας που είναι σχεδόν πρώτη ύλη, αδιάβαστος, μπορεί πιο εύκολα να τρομάξει από καταστάσεις που θα του φέρουν στην πραγματικότητα και μια αντίδραση καταστροφική, ένα φαινόμενο nocebo. Η γνώση είναι δύναμη. Η πολύπλευρη και βαθιά γνώση σε πολλά θέματα υπερασπίζει τον άνθρωπο απέναντι στον πολιτισμό. Αλλά ποτέ δεν θα είναι κανείς τόσο ισχυρός ώστε να μην επιτρέψει σε τίποτα να τον βλάψει. Πάντα το φαινόμενο nocebo θα ασκεί την επιρροή του όσο υπάρχει η έννοια του πολιτισμού. Γιατί πολιτισμός σημαίνει ντρεσάρισμα, απαγορεύσεις, και κανόνες για να ζήσουμε ομαδικά».

Μερικές χρήσιμες συμβουλές κατά του NOCEBO

• Μετριάστε το άγχος και δείτε πιο θετικά τη ζωή
• Αν δεν καταφέρνετε να παλέψετε αποτελεσματικά αγχώδεις καταστάσεις και βλέπετε ότι τα πράγματα χειροτερεύουν απευθυνθείτε σ΄ έναν ειδικό. Με την κατάλληλη ψυχιατρική θεραπεία θα απαλλαχτείτε από τα συμπτώματα.
• Αποφύγετε να διαβάζετε τις παρενέργειες και τις αντενδείξεις στα φάρμακα που χρησιμοποιείτε, εφόσον σας τα έχει χορηγήσει κάποιος ειδικός.
• Ξεριζώστε αρνητικές πεποιθήσεις και ιδέες για να μην σας επηρεάζουν άνθρωποι και περιβάλλον χωρίς φιλτράρισμα. Αν δεν μπορείτε μόνοι γι΄ αυτό υπάρχουν οι κατάλληλες ψυχοθεραπείες.

επάνω

Επιστροφή στο μενού για το PLACEBO και το NOCEBO